O‘zbekiston Respublikasining Yangi taxrirdagi Konstitutsiyasi mazmuni va mohiyati to‘g‘risida
Yig‘ilishning asosiy maqsadi “Agrosanoatni raqamlashtirish markazi” MChJ xodimlarining huquqiy targ‘ibot yo‘nalishi bo‘yicha Jamiyat huquqiy savodxonligini oshirish, ularni qonunchilikdagi so‘nggi o‘zgartirishlarning mazmun-mohiyati bilan tanishtirib borish bo‘yicha navbatdagi tadbirlardan biri ekanligi qayd etilib, kun tartibidagi masalalar yuzasidan tayyorlangan ma‘ruzalar qatnashchilar e‘tiboriga taqdim etildi.
2023-yil 1-maydan boshlab O‘zbekiston Respublikasining Yangi Konstitutsiyasi kuchga kirdi, unga kiritilgan o‘zgartirishlar 2023-yil 30-aprelda bo‘lib o‘tgan umumxalq referendumi orqali ma’qullandi.
Коnstitutsiya-bu маxsus tarzdа qabul qilingan, оliy yuridik kuchga ega bo‘lgan, O‘zbekiston Respublikasining butun hududida ustun bo‘lgan va davlat hokimiyatini tashkil etishning asosiy tamoyillarini, shuningdek, jamiyat va davlat tuzilishini hamda ular o‘rtasidagi munosabatlarni belgilovchi davlatning asosiy qonunidir.
Konstitutsiya quyidagilarni belgilaydi:
– jamiyat va davlat tuzilishining asosiy tamoyillari;
– davlat organlarining nomlari va vakolatlari;
– davlat hokimiyatini amalga oshirish mexanizmi;
– inson va fuqaroning asosiy huquqlari, erkinliklari va majburiyatlari.
Uning xarakterli xususiyatlari:
– Asosiy Qonun nomidan qabul qilingan maxsus suby‘ekt – xalqdir;
– konstitutsiyaviy va huquqiy normalarning tarkibiy xususiyati;
-Konstitutsiyani tartibga solish predmeti kengaytirildi;
– Konstitutsiyaning maxsus huquqiy xususiyatlari.
Uning huquqiy xususiyatlari:
– Asosiy Qonunning O‘zbekiston Respublikasining butun hududida ustuvorligi;
– davlat qonunchiligiga nisbatan oliy yuridik kuch;
– konstitutsiyaviy normalarni alohida muhofaza qilish;
– konstitutsiyaviy normalarning bevosita ta’siri;
– Konstitutsiyani qabul qilish va unga oʻzgartirishlar kiritishning alohida tartibi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi taxrirdagi Konstitutsiyasi 6 bo‘lim, 27 bob va 155 moddadan iborat. O‘zbekistonning yangi Konstitutsiyasida ijtimoiy adolat, erkinlik va tenglik, har bir insonning sha’ni va qadr-qimmati, farovonligi va manfaatlari haqida qayg‘uradigan insonparvar, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlat barpo etish kabi tushunchalarga alohida e’tibor qaratilgan. adolatli va barkamol fuqarolik jamiyatini yaratish sifatida.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 13-moddasida
“O‘zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga ko‘ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa ajralmas huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi”.Demokratik huquq va erkinliklar Konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinadi.
Shaxsga huquqiy ta’sir ko’rsatish choralari davlat organi tomonidan qo’yilgan qonuniy maqsadga erishish uchun yetarli bo’lishi va manfaatdor shaxslar uchun eng kam og’ir bo’lmasligi kerak. Shaxsning davlat organlari bilan munosabatlarida yuzaga keladigan qonun hujjatlaridagi barcha bartaraf etib bo‘lmaydigan qarama-qarshiliklar va noaniqliklar shaxs foydasiga talqin etiladi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 15-moddasida shunday deyilgan: O‘zbekiston Respublikasida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatning butun hududida oliy yuridik kuchga ega, to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiladi va yagona huquqiy makonning asosini tashkil etadi. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari xalqaro huquqning umume’tirof etilgan prinsip va normalari bilan bir qatorda O‘zbekiston Respublikasi huquqiy tizimining tarkibiy qismidir.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 18-moddasida:
O‘zbekiston Respublikasi davlatning, xalqning oliy manfaatlaridan, uning farovonligi va xavfsizligidan kelib chiqqan holda ittifoqlar tuzishi, hamdo‘stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi hamda ulardan chiqishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan ikki va ko‘p tomonlama munosabatlarni har taraflama rivojlantirishga qaratilgan tinchliksevar tashqi siyosatni amalga oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 23-moddasida: “O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida ham, uning tashqarisida ham o‘z fuqarolarini himoya qilish va ularga homiylik ko‘rsatishni kafolatlaydi. O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi O‘zbekistondan tashqariga majburiy chiqarib yuborilishi yoki boshqa davlatga berib yuborilishi mumkin emas.
Davlat xorijda yashayotgan vatandoshlar bilan aloqalarni saqlab qolish hamda rivojlantirish to‘g‘risida xalqaro huquq normalariga muvofiq g‘amxo‘rlik qiladi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 24-moddasida: “O‘zbekiston Respublikasi hududidagi chet el fuqarolarining va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning huquq va erkinliklari xalqaro huquq normalariga muvofiq ta’minlanadi. Ular O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, qonunlari va xalqaro shartnomalari bilan belgilangan burchlarni ado etadilar”.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 29-moddasida birinchi marta shunday belgilab qo‘yilgan: Har kimga malakali yuridik yordam olish huquqi kafolatlanadi. Qonunda nazarda tutilgan hollarda yuridik yordam davlat hisobidan ko‘rsatiladi.
Har bir shaxs jinoyat protsessining har qanday bosqichida, shaxs ushlanganida esa uning harakatlanish erkinligi huquqi amalda cheklangan paytdan e’tiboran o‘z tanloviga ko‘ra advokat yordamidan foydalanish huquqiga ega.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 32-moddasida birinchi marta shunday deyilgan: Qonuniy asoslarda O‘zbekiston Respublikasi hududida bo‘lib turgan har kim mamlakat bo‘ylab erkin harakatlanish, turar va yashash joyini tanlash huquqiga ega, bundan qonunda belgilangan cheklovlar mustasno.
Har kim O‘zbekistondan tashqariga erkin chiqish huquqiga ega, bundan qonunda belgilangan cheklovlar mustasno. O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi O‘zbekistonga to‘sqinliksiz qaytish huquqiga ega.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 37-moddasida birinchi marta shunday belgilab qo‘yilgan: “ O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat xizmatiga kirishda teng huquqqa egadirlar. Davlat xizmatini o‘tash bilan bog‘liq cheklovlar qonun bilan belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 40-moddasida fuqarolarning huquqlari to‘g‘risida shunday deyilgan: “Har kim bevosita o‘zi va boshqalar bilan birgalikda davlat organlariga hamda tashkilotlariga, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga, mansabdor shaxslarga yoki xalq vakillariga arizalar, takliflar va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega.
Arizalar, takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko‘rib chiqilishi shart.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 42-moddasida
Har kim munosib mehnat qilish, kasb va faoliyat turini erkin tanlash, xavfsizlik va gigiyena talablariga javob beradigan qulay mehnat sharoitlarida ishlash, mehnati uchun hech qanday kamsitishlarsiz hamda mehnatga haq to‘lashning belgilangan eng kam miqdoridan kam bo‘lmagan tarzda adolatli haq olish, shuningdek ishsizlikdan qonunda belgilangan tartibda himoyalanish huquqiga ega.
Mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori insonning munosib turmush darajasini ta’minlash zarurati hisobga olingan holda belgilanadi.
Homiladorligi yoki bolasi borligi sababli ayollarni ishga qabul qilishni rad etish, ishdan bo‘shatish va ularning ish haqini kamaytirish taqiqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 47-moddasida:
Har kim uy-joyli bo‘lish huquqiga ega.
Hech kim sudning qarorisiz va qonunga zid tarzda uy-joyidan mahrum etilishi mumkin emas. Uy-joyidan mahrum etilgan mulkdorga uy-joyning qiymati hamda u ko‘rgan zararlarning o‘rni qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda oldindan hamda teng qiymatda qoplanishi ta’minlanadi.
Davlat uy-joy qurilishini rag‘batlantiradi va uy-joyga bo‘lgan huquqning amalga oshirilishi uchun shart-sharoitlar yaratadi.
Aholining ijtimoiy jihatdan ehtiyojmand toifalarini uy-joy bilan ta’minlash tartibi qonun bilan belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 76-moddasida:
Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda u jamiyat va davlat muhofazasidadir.
Nikoh O‘zbekiston xalqining an’anaviy oilaviy qadriyatlariga, nikohlanuvchilarning ixtiyoriy roziligiga va teng huquqliligiga asoslanadi.
Davlat oilaning to‘laqonli rivojlanishi uchun ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy va boshqa shart-sharoitlar yaratadi. O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasining 78-moddada:
Farzandlar ota-onasining nasl-nasabi va fuqarolik holatidan qat’i nazar, qonun oldida tengdirlar.
Bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash hamda himoya qilish, uning jismoniy, aqliy va madaniy jihatdan to‘laqonli rivojlanishi uchun eng yaxshi shart-sharoitlarni yaratish davlatning majburiyatidir.
Onalik, otalik va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi.
Davlat va jamiyat bolalarda hamda yoshlarda milliy va umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlikni, mamlakatidan hamda xalqning boy madaniy merosidan faxrlanishni, vatanparvarlik va Vatanga bo‘lgan mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qiladi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyada birinchi marta Advokatura haqida moddalar ko‘shilgan 141-modda.
Jismoniy va yuridik shaxslarga malakali yuridik yordam ko‘rsatish uchun advokatura faoliyat ko‘rsatadi.
Advokatura faoliyati qonuniylik, mustaqillik va o‘zini o‘zi boshqarish prinsiplariga asoslanadi.
Advokaturani tashkil etish va uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanadi.
142-modda.
Advokat o‘z kasbiy vazifalarini amalga oshirayotganda uning faoliyatiga aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Advokatga o‘z himoyasidagi shaxs bilan moneliksiz va xoli uchrashish, maslahatlar berish uchun shart-sharoitlar ta’minlanadi.
Advokat, uning sha’ni, qadr-qimmati va kasbiy faoliyati davlat himoyasida bo‘ladi va qonun bilan muhofaza qilinadi.