Kelajakda texnologiyalar va sun’iy intellekt bizni ishimizni “tortib” oladimi?
Sun’iy intellekt (SI) va ilg‘or texnologiyalarning o‘sishi kelajakdagi ish o‘rinlari haqida tobora ortib borayotgan “tashvish”larni keltirib chiqarmoqda. Ko‘pchilik yaqin kelajakda avtomatlashtirilgan mashinalar, robotlar ish joylarni egallab olishdan xavotirda, bu ayniqsa yoshlarni ish bilan ta’minlashda noqulay vaziyat keltirib chiqarishi mumkin. Biroq, muhim omil shuni ko‘rsatadiki, texnologiya ish tabiatini o‘zgartirishi mumkin bo‘lsa-da, inson mehnatiga bo‘lgan ehtiyojni butunlay yo‘q qilishi dargumon.
Sun’iy intellekt va avtomatlashtirish inson ish o‘rinlarini “o‘zlashtirish” imkoniyatini inkor etmaydi. Ushbu texnologiyalar taraqqiyotda davom etar ekan, ular ilgari faqat inson sohasi deb hisoblangan vazifalarni bajarishga qodirligini ko‘rib turibmiz. Ishlab chiqarish va yetkazib berishdan tortib, mijozlarga xizmat ko‘rsatishgacha, hatto yozish va san’at kabi ijodiy ishlarga qadar sun’iy intellekt borgan sari an’anaviy ravishda inson qo‘lidan keladigan vazifalarni o‘z zimmasiga olishga qodir.
Ko‘rib turibmizki, ushbu tendensiya ishlab chiqarish kabi ma’lum sohalarda inson ish o‘rinlarining yo‘qolishiga olib kelmoqda va ko‘plab qo‘l mehnati vazifalari avtomatlashtirilmoqda. Sun’iy intellekt texnologiyasi rivojlanishda davom etar ekan, biz keng ko‘lamli sohalarda qo‘shimcha avtomatlashtirishni ko‘rishimiz mumkin, bu esa potensial ravishda sezilarli ish joylarini almashtirishga olib kelishini ham inkor qilolmaymiz.
Avtomatlashtirishning yoshlarga ta’siri ayniqsa tashvishlidir. Kelajakda ular cheklangan miqdordagi ish o‘rinlari uchun tobora murakkablashgan mashinalar bilan raqobatlashishi kerak. Bu yoshlar o‘rtasida ishsizlik darajasining oshishiga, shuningdek, ish haqi va ish bilan ta’minlanishning pasayishiga olib kelishi ehtimolini paydo qiladi. Bundan tashqari, mehnat bozorida qadrlanadigan ko‘nikmalar tez o‘zgarib bormoqda. Sun’iy intellekt va avtomatlashtirish keng tarqalib borar ekan, ma’lumotlar bazasi, sun’iy intellekt va kiberxavfsizlik kabi sohalarda maxsus ko‘nikmalarga ega ishchilarga talab ortib boradi. Bu ko‘nikmalarga ega bo‘lmagan yoshlar kelajakda ish topishda qiynalishi mumkin. Avtomatlashtirish ish o‘rinlarini almashtirishga olib kelishi mumkin bo‘lsa-da, yangi ish o‘rinlarini yaratishi mumkinligini ham ta’kidlash kerak.
Texnologiyaning rivojlanishi bilan yangi sanoat va iqtisodiy imkoniyatlar paydo bo‘ladi. Masalan, internetning yuksalishi elektron tijorat va ijtimoiy media kabi mutlaqo yangi tarmoqlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Xuddi shunday, SI va avtomatlashtirish texnologiyalarining rivojlanishi tadqiqot, ishlanmalar va texnik xizmat ko‘rsatish kabi sohalarda yangi ish o‘rinlarini yaratishi mumkin. Bundan tashqari, ishning tabiati doimiy ravishda o‘zgarib turadi. Texnologiya muntazam va takrorlanadigan vazifalarni o‘z zimmasiga olganligi sababli, insonlar yanada murakkab va ijodiy faoliyatga e’tibor berishlari mumkin. Bu muammoni hal qilish, tanqidiy fikrlash va ijodkorlik kabi yuqori darajadagi fikrlash qobiliyatlarini talab qiladigan yangi turdagi ishlarning paydo bo‘lishiga omil bo‘ladi. Yoshlarning kelajagi shunday raqobatli mehnat bozoriga tayyor bo‘lishini ta’minlash uchun zamonaviy ta’limga yanada ko‘proq sarmoya kiritish zarur. Maktablar va universitetlar tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish va ijodkorlik kabi avtomatlashtirish davrida eng qimmatli bo‘lgan ko‘nikmalarni rivojlantirishga e’tibor qaratishlari tavsiya etilmoqda. Bundan tashqari, doimiy ta’limni rag‘batlantirish kerak, chunki mehnat bozori tez rivojlanishda davom etishi mumkin. Kelajakdagi ishsizlik darajasi, shubhasiz, noaniq, ammo SI va texnologiya inson mehnatiga bo‘lgan ehtiyojni butunlay yo‘q qilishi dargumon. Avtomatlashtirish ba’zi tarmoqlarda ish o‘rinlarini almashtirishga olib kelishi mumkin bo‘lsa-da, u yangi imkoniyatlar yaratadi va ish tabiatini o‘zgartiradi.
Olimlar tomonidan kelajakka va kelgusidagi mehnat bozoriga tayyorgarlik ko‘rish uchun yoshlar mashinalar tomonidan osonlik bilan bajarilmaydigan, masalan, tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish va ijodkorlik kabi ko‘nikmalarni rivojlantirishga e’tibor qaratishlari ta’kidlanmoqda. Bundan tashqari, davlatlar va korxonalar ishchilarning o‘zgaruvchan mehnat bozorida muvaffaqiyatga erishishlari uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarga ega bo‘lishlarini ta’minlash, bu borada ta’lim va o‘qitishga doimiy sarmoya kiritib borishlari kerak.
Bir so‘z bilan aytganda texnologiya butunlay ish o‘rinlarini egallab olmaydi. Mehnat bozori tabiati o‘zgaradi. Yangi ish o‘rinlari va hatto yangi kasblar paydo bo‘laveradi. Shunisi aniqki, mazkur ish o‘rinlari baribir texnologiya bilan bog‘liq bo‘ladi.